Słowo kantyk pochodzi z języka łacińskiego – cantica, canticum – i oznacza dosłownie małą pieśń. Kantyk jest to pieśń kościelna o podniosłym charakterze, a zwyczajowo jej tekst zaczerpnięty jest z Pisma Świętego, której celem jest uwielbienie dla Boga Ojca. Kantyk bardzo łatwo pomylić z psalmem, gdyż ten pierwszy może mieć formę psalmu. Lecz również kantyk może być hymnem lub inną pieśnią będącą częścią większego utworu poetyckiego. Nie będzie wielkim nadużyciem, jeżeli stwierdzę, że psalmy pochodzą z Księgi Psalmów, a kantyki to wszystkie pozostałe pieśni z Pisma Świętego. Jest również wiele kantyków napisanych w późniejszych wiekach, z autorskim tekstem niepochodzącym z Biblii.
Kantyk w historii
Pomimo braków w dokumentacji historycznej, możemy przypuszczać, że wcześni chrześcijanie wykorzystywali kantyki ze Starego Testamentu. Rytuał obchodzenia Wielkanocy najpóźniej na początku IV wieku wykorzystywał Kantyk Mojżesza. Natomiast rękopisy Księgi Daniela datowane na II i III w. n.e. zawierały Pieśń trzech młodzieńców (Dn 3, 51-90) ze znacznikami i akcentami sugerującymi, że była wykorzystywana jako wykonanie muzyczne. Rozrastający się monastycyzm w IV wieku przyczyniał się do powolnego ujednolicania porządku liturgii godzin i już wtedy podczas porannych modłów wykorzystywano kantyki biblijne. W pierwszej połowie V wieku w powstającym Codex Alexandrimus, czyli jednym z najwcześniejszych i najpełniejszych rękopisów greckiej Biblii, zawarto 14 kantyków i umieszczono je zaraz po Księdze Psalmów. 10 z nich pochodziło ze Starego Testamentu, 3 z Nowego Testamentu a 14. kantykiem było Gloria in excelsis Deo. Przyjmuje się, że do czasów średniowiecznych w różnych manuskryptach pojawiło się 106 różnych kantyków.
Podział kantyków
Podstawowe kantyki możemy podzielić na dwie grupy:
Kantyki Większe (łac. cantica maiora)
Są to pieśni pochodzące z Nowego Testamentu i zawarte w dawnych brewiarzach jako jedyne kantyki. Stanowią integralną część psalmodii i uważane są za najważniejsze kantyki. A są to:
- Magnificat (Kantyk Maryi, „Wielbi dusza moja Pana”, poch. z Ewangelii wg św. Łukasza 1, 46-55)
- Benedcitus (Kantyk Zachariasza, „Błogosławiony Pan, Bóg Izraela” poch. z Ewangelii wg św. Łukasza 1, 46-55)
- Nunc dimittis (Kantyk Symeona, „Teraz, o Panie, pozwól odejść swemu słudze w pokoju”, poch. z Ewangelii wg św. Łukasza 1, 46-55)
Kantyki Mniejsze (łac. cantica minora)
Są to pieśni pochodzące ze Starego Testamentu oraz tekstów apokryficznych. A są to:
- Audite coeli (Hymn Mojżesza – Pwt 32, 1-43)
- Cantemus Domino (Kantyk Mojżesza – Wj 15, 1-18)
- Domine, audivi (Modlitwa Habakuka – Ha 3, 2-19)
- Modlitwa Jonasza (Jon 2, 3-11)
- Excultavit cor meum (Pieśń Anny, 1 Sm 2, 1-10)
- Pieśń Dawida (1 Krn 29,10-18)
- Ego dixi (Pieśń Ezechiasza, Iz 38, 9-20)
- Pieśń Jeremiasza (Jr 31, 10-14)
- Pieśń o słudze Jahwe (pieśń popularna na podstawie Księgi Izajasza)
- Populus qui ambulabat (Iz 9, 2-7)
- Confitebor tibi (Iz 12, 1-6)
- Urbs fortitudinus (Iz 26, 1-12)
- Illuminare (Iz 60)
- Benedicite, omnia opera (Pieśń trzech młodzieńców, Dn 3, 51-90 na podstawie Ps 148)
- Justorum animae (Mdr 3:1-3)
- Hymn Judyty (Jdt 16, 1-17)
Jeszcze wiele innych kantyków można by odnaleźć w manuskryptach, śpiewnikach oraz Internecie. Lecz myślę, że te najważniejsze zostały wymienione. W kolejnych częściach cyklu „O formach w muzyce sakralnej” postaram się przybliżyć szczegóły na temat poszczególnych kantyków oraz innych form muzycznych występujących w muzyce religijne. Chcę też rozwinąć temat, jak funkcjonują te pieśni nie tylko w Kościele Rzymskokatolickim.